تاثیر دعا و نیایش بر سلامت روان
یکی از مسائلی که تمامی انسانها با آن دست به گریبان اند و پیوسته با آن مواجه می باشند، مسئله رنج و سختی حاصل از مشکلات زندگی است که به تصریح آیه شریفه »لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ فی کَبَدٍ« خلقت انسان با آن عجین شده است و هیچ روزی بر آدمی نمی گذرد، مگر آنکه قبل و یا بعد از آن با ابتلائات و امتحاناتی رو به رو گردیده است؛ چرا که اساسا بنای این نشئه بر رنج و مشقت است و آدمی در این دنیا بدون بلا نمی تواند باشد. بنابراین، گرفتاریها و مشکلات زندگی اموری هستند اجتناب ناپذیر که باید با آن رو به رو شد؛ اما باید خردمندانه با آنها برخورد کرد. از این رو، پیشوایان دین که برترین اسوه های زندگانی به شمار می روند، راهکارهایی را برای کنترل و مدیریت شرائط سخت و دشوار زندگی به ما آموخته اند
مهم ترین راهبردی که دین برای مقابله با سختیها و فشارهای زندگی معرفی کرده، «صبر» است که در میان متون دینی (قرآن و روایات) از جایگاه والایی برخوردار می باشد؛ لکن برای دست یافتن به این راهبرد و عَمَلی کردن آن، نیازمند مهارتها و راهکارهایی هستیم که اهل بیت علیهم السلام این روشها را نیز به ما آموخته اند و سیره آنان در بردارنده مهارتها و روشهای مقابله با فشارهای روانی است.
یکی از این راهکارها، کمک گرفتن و استعانت جستن از منابع عظیم تقویت روح و روان است؛ چرا که یکی از اثراتی که شرائط سخت و موقعیتهای ناخوشایند در انسان می گذارد، کاهش توان تحمل انسان است که نتیجه آن عدم صبوری شخص در برابر سختیهاست. از این رو، چنین فردی نیازمند قدرتی است که ناتوانی او را جبران کند و توان بردباری وی را تقویت نماید. از جمله این عوامل، صبر و نماز می باشد که قرآن کریم نیز به صراحت از این دو به عنوان دو منبع مهم استعانت یاد کرده است: »یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اسْتَعینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ إِنَّ اللّهَ مَعَ الصّابِرینَ«؛ »ای افرادی که ایمان آورده اید! از صبر و نماز کمک بگیرید! [زیرا] خداوند با صابران است«
اما یکی دیگر از این عوامل تقویت توان روحی، »دعا« می باشد.
تعریف دعا
دعا در لغت به معنای خواندن و صدا زدن می باشد. »دَعَوتُ فلانا«، یعنی او را صدا زدم. و در اصطلاح، طلب کردن فرد پایین و پست از فرد بالا و برتر با حالت خضوع را گویند. و در فرهنگ اصطلاحات (نفایس الفنون) نیز چنین تعریف شده است: دعا، طلب حاجت است از حضرت باری تعالی به تضرع و اخلاص.
همان گونه که بیان شد، دعا و نیایش یکی از بزرگ ترین عواملی است که در شرائط سخت و دشوار زندگی، توان روحی انسان را افزایش می دهد و او را برای بردباری و مقابله با فشارهای روانی آماده می سازد؛
کارکردهای روان شناختی دعا در آیینه پژوهش
الف) اضطراب
پیش گیری و درمان اضطراب، از زمینه های کاربردی پژوهش درباره دعا به شمار می رود. زندگی انسانی در جوامع کنونی، مخاطره انگیز می نماید. در این شرایط، پژوهش های تجربی در طول بیش از دو دهه، با بیان نقش ارزش ها در روان درمانی، بر ضرورت به کارگیری دعا، نماز، عبادت و حضور در محافل و مکان های مذهبی تأکید می کنند
پژوهش های تجربی نشان داده است ذکر، دعا و نیایش، در پیش گیری و درمان اضطراب نقش اساسی دارد. بنا بر نتایج پژوهش های کرال و شیهان (۱۹۸۹)، باور به وجود خدایی که موقعیت ها را کنترل می کند و مسئول روزی انسان هاست، تا حد زیادی، اضطراب ناشی از فقر، بی کاری، بیماری و مانند آن را کاهش می دهد،
رازلی و همکاران او در پژوهشی بر روی ۱۳۰ بیمار مبتلا به اضطراب، به این نتیجه رسیدند که افراد دارای باورهای مذهبی، با بهره گیری از دعا و نیایش، در مقایسه با افراد غیرمذهبی زودتر درمان شدند
پژوهش های صورت گرفته در ایران که واعظی و همکاران او با هدف بررسی رابطه دعا و اضطراب، روی گروهی از دانش آموزان مدارس تهران انجام دادند،
نشان می دهد دعا سبب ایجاد آرامش در فرد می شود و نگرانی را کاهش می دهد
دوستدار قلی در پژوهش روی همه دانش آموزان پسر مقطع متوسطه شهر تهران، آثار نیایش در کاهش اضطراب را بررسی کرد. نتایج تحقیق او نشان داد دعا و نیایش، در کاهش اضطراب مؤثر است
ب) افسردگی
بر اساس بررسی های صورت گرفته، دعا و نیایش در پیش گیری و درمان افسردگی نیز مؤثّر است.
عوامل افسردگی
عوامل فراوانی در پیدایش یا تشدید افسردگی مؤثر است. روان شناسان در پژوهش های خود، به تأثیر یک یا چند عامل از عوامل ژنتیکی، فیزیولوژیکی، اجتماعی، عاطفی و شناختی در افسردگی اشاره کرده اند.,
گزارش پژوهش های مک نمار، کاتلین، هاکت و گیل (۱۹۸۶)؛ گراباو، روی، بروکات و باری (۱۹۸۳)؛ براون و استوت (۱۹۸۳)؛ میتر (۱۹۹۱) و ریبکا (۱۹۹۲) بیانگر نقش باورهای غلط و منفی از خود، محیط و پیش بینی آینده و در بسیاری موارد، کم رنگ شدن عقاید مذهبی در افراد افسرده است.2 پیش تر، یونگ (۱۹۳۵) در جریان فعالیت های روان درمانی خود دریافت که دور شدن از مذهب، قطع رابطه با خدا و داشتن اندیشه های غلط می تواند سبب ایجاد و تشدید اختلالات روانی و افسردگی در فرد شود
دعا و درمان افسردگی
شناخت درمان گری، در درمان افسردگی، بیشتر از دیگر روش ها کاربرد دارد. برای پیش گیری و درمان افسردگی، بزرگان دین، بر نگرش درست افراد از خود، هستی، خدا، زندگی و سنت های حاکم بر آن تأکید کرده و آموزش های لازم را داده اند
در احادیث گوناگون، آمده است که شناخت واقع بینانه، منطقی و درست، افسردگی را می زداید. شناخت معنا و هدف زندگی، احساس تعلق داشتن به منبع والا و امیدواری به یاری خداوند در شرایط سخت زندگی، از جمله باورهایی است که افراد مذهبی با بهره مندی از آنها می توانند از دچار شدن به افسردگی پیش گیری کنند.
آدلر (۱۹۸۷) در پژوهشی، تأثیر مذهبی بودن و ارتباط معنوی با خدا را بر افسردگی بررسی کرده است. نتایج تحقیق او نشان می دهد افسردگی در مردان و زنانی که به کلیسا می روند و به نیایش می پردازند، سریع تر از دیگران بهبود می یابد
نقش دعا در درمان
گروهی از روان پزشکان دانشکده علوم پزشکی علامه اقبال لاهوری در پاکستان، در سال 1985م. به این نتیجه رسیده اند که درمان افسردگی با نماز و تهجد، نافله و ذکر آیات قرآنی، در گروه مورد مطالعه، تا 78 درصد مؤثر بوده است. در مقابل، در گروه شاهد که شب بیدار بودند، پانزده درصد بهبود دیده شده است. تحقیق دکتر محمد اظهر از مالزی نیز نتایج مشابهی را نشان داده است. همچنین روان پزشکان معتقدند مرگ و میر افرادی که تعداد نزدیکان آنان محدود بوده، تا سه برابر، بیش از کسانی است که با دوستان خود در تماس مستمر و همیشگی بوده اند.
بنا بر بررسی های حسین اکبر (1377)، نماز جماعت و رفتن به مسجد، امکان تماس مستمر با افراد هم عقیده و روابط اجتماعی را فراهم می کند. خاتونی (1376) دریافته است شنیدن آوای قرآن، اضطراب بیماران قلبی را کاهش می دهد. همچنین رمضانی (1380) در بررسی وضعیت روانی و مذهبی افراد مبتلا به ویروس ایدز دریافت، در طول مدت مطالعه باورهای دینی و اعتقادی افراد، هم گام با آن، سیر بیماری دست خوش تغییر شده است. بنابراین، وی نتیجه می گیرد با استفاده از درمان های روان شناختی همراه با شیوه های مبتنی بر عقاید و باورهای مذهبی، دردهای روحی و روانی به طور مؤثرتری در افراد مبتلا کاهش می یابد و زمینه پیش گیری از گسترش و انتقال ویروس به دیگر افراد، در آنها تقویت می شود.
دعا و آرامش ذهنی
پژوهش های علمی نشان می دهد در شخصی که به طور مرتب در نماز و ذکر و دعاست و افکار مزاحم را از خود دور می سازد، مجموعه ای از تغییرات مثبت فیزیولوژیک رخ می دهد. در چنین شخصی، سوخت و ساز، ضربان قلب و میزان تنفس کاهش می یابد و امواج مغز به طور متمایز آهسته تر می شود. این تغییرات، درست، متضاد تغییراتی است که بر اثر اضطراب و تنش تحریک می شود و در درمان بسیاری از بیماری ها از جمله پرفشاری خون، نامنظمی ریتم های قلبی، دردهای مزمن، بی خوابی های غیرعادی، ناباوری، علایم سرطان، علایم پیش قاعدگی، اضطراب و افسردگی های ملایم و معتدل مؤثر است. در حقیقت، چنانچه بیماری دچار استرس (تنش) شود یا استرسش تشدید شود، این حالت فیزیولوژیک درمان مؤثری به شمار می آید.
پژوهش های صورت گرفته در دانشگاه هاروارد نیز نشان می دهد روحانیت و معنویت، آثار شفابخشی در پی دارد و معنویت، تجربه حضور یک قدرت، نیرو یا انرژی ماورا و عالی که از آن به خدا تعبیر می شود و به شخص نزدیک است، تعریف می شود .
دعا برای گلبول های قرمز
پژوهشگران در سن آنتونیوتگزاس از 32 نفر نمونه خون گرفتند و تعدادی از گلبول ها را در محلولی قرار دادند که موجب ورم و ترکیدن آنها می شد. محققان
هم زمان با این آزمایش، از عده ای خواستند برای حفظ گلبول های قرمز دعا کنند و برای تجسم بیشتر، تصاویری رنگی از گلبول ها به آنها دادند. در کمال شگفتی دیدند که دعا و نیایش، روند ترکیدن گلبول ها را کند می کند.
دعا برای آرامش
در پژوهشی، از عده ای خواستند برای افرادی که در اتاق دیگر قرار دارند، دعا کنند. نتیجه این بود که افراد دیگر بدون اینکه بدانند برای آنها دعا شده است، آرام تر شدند. حتی همین نتیجه نیز بررسی و دیده شد در طول زمان، به دنبال وقایعی چون شکست های فردی، جنگ و درگیری که سیستم ایمنی بدن به خطر می افتد و احتمال مبتلا شدن به، سکته، اختلال های روده بیشتر می شود، با انتقال احساس آرامش از فردی به فرد دیگر سیستم دفاعی بدن به صورت غیرمستقیم تقویت می شود.
مواجی که دعا از آنها می گذرد.
جک استاکی، از پژوهشگران دعا درمانی، تأثیر دعا را بر میدان های الکترومغناطیسی بدن بررسی کرد. وی میزان فعالیت الکتریکی درسطح بدن افراد را در آزمایشگاه خود زیر نظر گرفت، در حالی که هزاران کیلومتر آن طرف تر، در کالیفرنیا گروه هایی مذهبی برای این افراد دعا می کردند. نتیجه بررسی شگفت آور بود. میان میزان فعالیت الکتریکی بدن کسانی که برایشان دعا شده بود و افرادی که برایشان دعا نشده بود، اختلاف بسیاری وجود داشت.
تأثیر دعا بر خود فرد
در سال 1993، تحقیقی روی 10 هزار کارمند دولتی در طول 26 سال صورت گرفت که در میان آنها، هم افراد اهل دعا بودند و هم کسانی که دعا نمی کردند. در این پژوهش دیده شد میزان مرگ و میر افرادی که دعا نمی کردند، به دلیل مشکلات قلبی و عروقی، بسیار بیشتر از افرادی بود که اهل دعا بودند
دعا و علم فیزیک کوانتوم
التیام، درمان زخم و جراحت، به حداقل رساندن حملات قلبی، از دیگر نتایجی بود که پژوهش ها برای آثار دعا به ثبت رساندند. هر چند هنوز به طور دقیق مشخص نشده که سازوکار این عمل چگونه است، ولی فرضیه ها و حدس و گمان های بسیاری در این باره وجود دارد، چنان که دوسی، متخصص دعا و درمان، نقش علم فیزیک کوانتوم را در این باره بسیار مؤثر می داند
91 هزار نفر در مریلند در پژوهشی شرکت کردند. این پژوهش نشان داد افرادی که به طور منظم به کلیسا نمی روند، بیشتر از دیگر افراد، به دلیل بیماری های قلبی جان می سپارند و اقدام به خودکشی در میان این افراد، 53 درصد بیشتر است
در امریکا، 30 مرکز آموزش پزشکی، درس های تأثیر ایمان در پزشکی را ارائه می دهند. برخی از پزشکان نیز معتقدند اگر قبل و بعد از جراحی یا پیش از شروع درمان بیمار، برای بهبود او دعا شود، این روند در بهبود بیمار بسیار اثرگذار است .
محدثه قبادی ، روانشناس.
منابع
نقش دعا در سلامت جسم و روح، سایت تبیان، 1387
ابوالقاسمی، شهنام، تأثیر شعایر دینی بر بهداشت روانی جوانان،
اسدیان، داوود و مهدی راثی، نقش زیارت در بهداشت روانی و تعالی روح، مجموعه مقالات هم اندیشی زیارت، جلد دوم
راثی، مهدی، «بررسی رابطه گرایش دینی با عزت نفس و خودکارآمدی در دانش آموزان شهر تبریز»، تبریز، دانشگاه تبریز، دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی، پایان نامه کارشناسی ارشد، 1382
شاملو، سعید، بهداشت روانی، تهران، رشد، چاپ پانزدهم، 1381
به معنویت و اخلاق، فصل نامه اندیشه حوزه، شماره55
وست، ویلیام، روان درمانی و معنویت، ترجمه: شهریار شهیدی و سلطان علی شیرافکن، تهران، رشد، چاپ اول